سوگیری شناختی نتیجه نگری و تاثیر پذیری معامله‌گران
فهرست مطالب
سوگیری شناختی چیست ؟ افراد فعال در بازارهای مالی گاهی ممکن است تصمیماتی بگیرند که این تصمیمات منطقی و عقلانی نبوده و کاملا بر پایه احساسات گرفته شده باشند. استدلال گران کلاسیک معاملات بازار، اعتقاد داشتند که معاملات بازار کاملا بر پایه منطق و عقلانی هستند، اما در طی چند دهه اخیر استدلال گران مدرن این موضوع را مورد چالش قرار داده‌اند و معتقد هستند تصمیمات و اتفاقاتی که در بازار به وقوع می‌پیوندد نتیجه احساسات معامله گران می‌باشد که همین موضوع را می‌توان معنی سوگیری شناختی نتیجه نگری و تأثیرات نشأت گرفته از سوگیری دانست.
این سوگیری‌ها که می‌توانند رفتاری شناختی یا احساسی باشند نقش مهمی در موفقیت یا عدم موفقیت معامله‌گران در بازارهای مالی داشته باشند. سوگیری نتیجه نگری در بازارهای مالی به موارد مختلفی تقسیم می‌شود که همین سوگیری‌ها می‌توانند تاثیراتی بر تصمیمات معامله گران داشته باشند. در این مقاله به معنی سوگیری، تعریف سوگیری شناختی چیست، انواع سوگیری شناختی و انواع سوگیری در تصمیم گیری خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید…
سوگیری شناختی نتیجه نگری چیست؟
قبل از بررسی اینکه سوگیری شناختی چیست ابتدا باید بدانیم معنی سوگیری چیست؟ جدا از بازار مالی معنی سوگیری را می‌توان اینگونه بیان کرد سوگیری یا بایاس(bias)، به معنای خنثی نبودن نسبت به یک پدیده، رویداد، باور و ارزش و … است.
اکنون طبق تعریف بالا از کلمه سوگیری می‌توان معنی سوگیری شناختی نتیجه نگری چییست را بهتر درک کرد.
سوگیری شناختی نتیجه نگری چیست؟ سوگیری شناختی یک اشتباه در نتیجه گیری، تخمین و به خاطر سپردن یا سایر فرآیند های شناختی است. که بیشتر اوقات به دلیل حفظ باور های فرد که در ذهن فرد تبدیل به بت شده‌اند باعث می‌شود فرد به اطلاعاتی که متضاد با باور های ذهنی او وجود دارد توجهی نکند و در تصمیمی که قرار است توسط او گرفته شود این اطلاعات متضاد را لحاظ نمی‌کند. این روانشناسان هستند که سوگیری های شناختی نتیجه نگری را در ارتباط با حافظه، استدلال و تصمیم‌گیری را مورد مطالعه و کاوش خود قرار می‌دهند.
سوگیری شناختی نتیجه نگری چه تاثیری بر معامله‌گران بازارهای مالی می‌گذارد؟
بهتر است بدانید به طور کل سوگیری به 2 بخش سوگیری احساسی و سوگیری شناختی تقسیم می‌شود. سوگیری شناختی باعث ایجاد خطا در شناخت می‌شود، و می‌تواند باعث شود که انسان درک درستی از واقعیت های پیرامون خود نداشته باشد و از واقعیتی که به طور واضح وجود دارد تصویری غلط در ذهن خود بسازد. این فرآیندی است که ممکن است در ذهن همه انسان ها من جمله معامله‌گران بازارهای مالی اتفاق بیفتد. این عوامل بیان شده در سوگیری شناختی نتیجه نگری باعث می‌شود که معامله‌گران نتوانند احساسات خود را کنترل کنند و دچار سوگیری شناختی شوند که در این صورت ممکن است در پوزیشن های معاملاتی خود دچار تصمیمات اشتباه شوند.
سوگیری های شناختی نتیجه نگری به موارد مختلفی تقسیم می‌شود. که در این مقاله برخی از مهمترین سوگیری ها خواهیم پرداخت.
انواع سوگیری شناختی نتیجه نگری
1. سوگیری اعتماد به نفس کاذب (False self confidence bias)
سوگیری اعتماد به نفس کاذب را در واقع می‌توان جزء یکی از رایج ترین سوگیری شناختی و تتیجه نگری در بین معامله‌گران است که می‌توان آن را از انواع سوگیری در تصمیم گیری نیز دانست. این نوع سوگیری شناختی بیشتر برای افرادی اتفاق می‌افتد که پس از کسب علم قدرت تحلیل گیری و مطالعه فراوان در حوزه بازارهای مالی وارد معامله می‌شوند. این افراد در واقع در تفکر این موضوع هستند که چون علم و تحلیل بیشتری در حوزه بازار مالی کسب کرده‌اند به راحتی می‌توانند در این بازار سود کسب کنند. و تصور این را دارند که می‌توانند روی بازار کنترلی مناسب داشته باشند و بهترین زمان بندی را برای معاملات خود داشته باشند.
برای دوری از این نوع سوگیری شناختی نتیجه نگری بهتر است هر معامله‌گر خود را با واقعیت های بازار مثل اصلاح قیمتی بازار یا شکست سیگنال دریافتی بیشتر آشنا کند. همچنین معامله‌گران می‌توانند در حوضه روانشناسی بازار آموزش هایی را فرا بگیرند و طرح یا استراتژی داشته باشند و آن را برای خود مکتوب کنند و به آن پایبند باشند.
جدا از بازارهای مالی جالب است بدانید سوگیری شناختی نتیجه نگری از پنجره اعتماد به نفس کاذب باعث رویدادهای تاریخی در جهان شده است، مثل غرق شدن تایتانیک، فاجعه اتمی چرنوبیل و… .
دوری از این سوگیری شناختی نتیجه نگری اعتماد به نفس کاذب، از اهمیت بالایی برخوردار است و اکثر معامله گران موفق در بازارهای مالی به آن اشاره کرده‌اند.
2. سوگیری هراس زیان کردن (fear of losing bias)
یکی دیگر از سوگیری هایی که وفور در بین فعالین بازار اتفاق می‌افتد سوگیری شناختی نتیجه نگری هراس زیان کردن است. اولین بار سوگیری شناختی نتیجه نگری هراس زیان کردن در سال 1979 توسط کانمان تورسکی بیان شد. این نظریه بیان می‌دارد که ضرر کردن در بازار برای شخصی که دچاری این سوگیری شده است بسیار بسیار ناگوار تر از شیرینی سود کردن در بازار است. البته هراس از زیان کردن برای هر معامله‌گری امری طبیعی است اما زمانی که این هراس باعث اختلال در انجام معاملات شود تبدیل به نوعی سوگیری شناختی نتیجه نگری می‌شود. آن را سوگیری هراس زیان کردن می‌نامند.
به طور مثال فرد در بازار با 50 میلیون معامله‌ای را آغاز می‌کند و این معامله به 40 درصد ختم می‌شود. این فرد در حال حاضر 70 میلیون در اختیار دارد، حال او این 70 میلیون را وارد معامله دیگری می‌کند و این بار به هر دلیلی که می‌تواند اصلاح بازار یا شکست سیگنال دریافتی باشد دچار 10 درصد ضرر می‌شود. حال این فرد معامله‌گر پولی برابر با 63 میلیون در اختیار دارد. در چنین شرایطی با فرض این که این فرد دچاری سوگیری شناختی نتیجه نگری هراس زیان کردن است ضرر این 10 درصد می‌تواند برای این فرد چنان ناگوار باشد که تبدیل شدن 50 میلیون او به 63 میلیون اتفاقی تلخ به نظر برسدد.
اما کسانی که به این نوع سوگیری شناختی نتیجه نگری دچار شده‌اند برای رهایی از آن باید این موضوع را بپذیرند که ضرر جزعی از بازار می‌باشد. و ممکن است برای هر معامله‌گری از حرفه‌ای تا مبتدی به هر دلیلی اتفاق بیفتد. و باید این را در نظر داشته باشند که نتیجه مجموع معاملات مهم است و اگر در مجموع معاملات نتیجه مثبتی حاصل شود باید ضررهایی که در این بین اتفاق افتاده‌اند را با فال نیک گرفت و از هر کدام از آنها درسی آموخت. و همچنین معامله‌گران برای اینکه به این سوگیری شناختی نتیجه گیری دچار نشوند قبل از اینکه به معامله‌ای وارد شوند باید تمام ریسک‌های آن را در نظر بگیرند و معامله مورد نظر را متناسب با ریسک پذیری خود تنظیم کنند.
3. سوگیری تاییدی (confirmation bias)
یکی دیگر از انواع سوگیری شناختی نتیجه نگری را می‌توان سوگیری تاییدی نامید. شخصی که دچار این سوگیری شده است ممکن است اطلاعات پیشین و قبلی که درمورد چیزی دارد به قدری به آن اطلاعات ایمان داشته باشد که اطلاعات جدیدی که به دستش می‌رسد را نادیده بگیرد یا طوری آن اطلاعات جدید را تفسیر کند که در راستای تایید اطلاعات قبلی باشد.
سوگیری تاییدی تلاش می‌کند که فرد همچنان اطلاعات قدیمی خود را بپذیرد و اطلاعات جدید را به هر نحو بهانه‌ای نپذیرد و از به روز شدن اطلاعات فرد جلوگیری کند.
اما این فرد می‌تواند یک شخص فعال در بازار مالی باشد که دچار این سوگیری شده است. به طور مثال فرض کنید شخصی در بازار بورس سهمی از یک شرکت را مورد تحلیل قرار می‌دهد و از این تحلیل نتیجه‌ای به دست می‌آید که اکنون فرصت خرید است. اما در همین حین اطلاعات جدیدی درمورد شرکت به دست می‌آورد که نشان می‌دهد آن چنان که به نظر می‌رسد فرصت خوبی برای خرید نیست. شخصی که دچار سوگیری تاییدی باشد این اطلاعات جدید را یا نقض می‌کند یا طوری آنها را تفسیر می‌کند که در تایید تحلیل اولیه خود باشد.
حال برای رهایی از این سوگیری شناختی نتیجه نگری باید آشکارا به دنبال اطلاعات جدیدی باشید که ممکن است اطلاعات قبلی شما را نقض کند. و باید بپذیرید این را که اطلاعات روزانه در حال به روز شدن هستند و ممکن است اطلاعاتی که امروز درمورد بازار صحیح به نظر می‌رسد در آینده تغییر کند.
4. اثر لنگر (Anchoring Bias)
مطالعات و تحقیقات نشان داده‌اند که افراد در اطلاعات اولیه‌ای که دریافت می‌کنند آنها را به نقطه اتکایی در ذهنشان تبدیل می‌کنند که این اطلاعات به شدت قدرت‌مند و توانگر هستند. اجازه دهید برای درک بهتر این جمله و اثر لنگر مثالی را با دیگر بررسی کنیم.
فرض کنید شما خریدار خودرویی هستید. و قیمتی که در ذهن شما وجود دارد 150 میلیون می‌باشد اما قیمتی که در ذهن فروشنده وجود دارد 200 میلیون می‌باشد. اما وقتی شما از فروشنده قیمت خودرو را می‌پرسید یقینا قیمت را 250 میلیون اعلام می‌کند، در چنین شرایطی این ذهنیت در ذهن شما به وجود می‌آید که ارزش واقعی این خودرو 250 میلیون است و توانایی خرید آن را ندارید. اما فروشنده در طی اعلامیه‌ای قیمت 250 میلیون را خط زده و آن را به 200 میلیون تغییر می‌دهد. در این حالت شما با تصور اینکه این خودرو 250 میلیونی را می‌توانید 200 میلیون خریداری کنید یعنی کمتر از ارزش واقعی آن. به این حالت پیش آمده در ذهن خریدار و طرفند ایجاد شده توسط فروشنده، اثر لنگر می‌گویند.
در تعریفی دیگر اثر لنگر یعنی افراد به اطلاعات اولیه‌ای که به دست می‌آورند بیش از آنچه که باید بها می‌دهند و به هیچ وجه نمی‌پذیرند که آن اطلاعات باید تغییر کند. اگر بخواهیم اثر لنگر را برای بازارهای مالی مثال بزنیم این گونه بیان می‌شود که فرض کنید معامله‌گری پوزیشن معاملاتی باز کرده است و به هر دلیل این پوزیشن متحمل شکست شده و اکنون غرق در ضرر می‌باشد معامله‌گر می‌داند که این سهم دیگر قادر به رشد نیست ولی نمی‌خواهد این را بپذیرد (ازدواج با پوزیشن). حتی اگر ضرر شما بیشتر نشود این موضوع را در نظر داشته باشید که این خواب پول شما می‌تواند نوعی ضرر دیگر محاسبه شود مخصوصا برای کشورهای تورمی. و چه بسا اگر این پوزیشن معاملاتی را ببندد بتواند با معاملات دیگر ضررهای پوزیشن قبلی خود را جبران کند.
برای جلوگیری از این سوگیری شناختی نتیجه نگری قطعا شما باید در معاملات خود حد ضرر تعیین کنید و اطلاعات جدیدی که در مورد پوزیشن معاملاتی خود دریافت می‌کنید در شروع معامله و امتداد آن در نظر داشته باشید.
5. سوگیری پس نگری (Retrospective bias)
در سوگیری پس نگری افراد به این موضوع تمایل دارند که مسئله‌ای را بیش از آن چیزی که هست پیش بینی پذیر در نظر بگیرند. گاهی ممکن است بتوانید درباره رویدادی که اطلاعات زیادی از آن ندارید احتمالاتی را بدهید اما اینکه بتوانید به صورت کامل و دقیق آن را پیش بینی کنید. امری غیر ممکن به نظر می‌رسد مخصوصا در بازارهای مالی مگر اینکه بتوانید در اتفاقات آینده دستکاری هایی را انجام دهید مثلا مبلغ زیادی در اختیار داشته باشید برای حرکت قیمت در جهتی که می‌خواهید یا بتوانید در گزارش های شرکت دستکاری هایی انجام دهید.
در سوگیری پس نگری در بخش سوگیری شناختی نتیجه نگری کلمه معروفی وجود دارد که کاربرد آن بسیار است و آن “دیدی گفتم” است. این افراد در این سوگیری مثلا ممکن است رویداد ورزشی یا اقتصادی یا موقعیت معامله‌ای را پیش بینی کنند و به طور کاملا اتفاقی یا به قولی همراه با چاشنی شانس این پیش بینی به وقوع بپیوندد. این واقعه باعث می‌شود که فرد برایش این سوءتفاهم به وجود بیاید که ممکن است پیش بینی بعدی او نیز به وقوع بپیوندد.
برای جلوگیری از این سوگیری شناختی و نتیجه نگری بهتر است افراد قبل از اینکه پیش بینی انجام دهند درمورد پیش بینی خود تحقیق به عمل بیاورند و به سخنانی که از گوشه کنار به گوششان می‌رسد به راحتی ایمان نیاورند.
6. سوگیری اتفاقات مکرر (Bias of recurring events)
در این نوع سوگیری شناختی نتیجه نگری ممکن است شخص در این تفکر باشد که در همه اوقات تاریخ تکرار خواهد شد. به طور مثال افراد ناوارد و کم تجربه ای که در سال 98.99 به صورت هیجانی به بازار بورس وارد شدند و سودهای کلان را بدون اینکه تحلیلی انجام دهند از بازار بردند شاید در این فکر باشند که بازار همیشه همین گونه است. وقتی به آنها گفته شود در وضعیتی که بورس در حالت نرمال خود باشد به طور میانگین در ماه می‌توان از آن 20 درصد سود گرفت. حال این افراد اگر دچار این سوگیری شوند قطعا همیشه به پوزیشن‌های معاملاتی خود خوش بین بوده و در تفکر این هستند که قطعا این بار نیز مثل گذشته همان اتفاق خواهد افتاد.
برای جلوگیری از این سوگیری شناختی نتیجه نگری باید کمی اطلاعات گذشته بازار را بررسی کرد و اصلاح های بازار را هم دید شرایطی که ممکن است در آن به بیش از 50 درصد ضرر در پوزیشن معاملاتی خود برسید. (البته که در مقالات درباره حد ضرر گفته شده و باید به آن پایبند بود تا به این مقدار ضرر نرسید) و می‌توانید این موضوع را درک کنید که قرار نیست منطقه برای شما همیشه گل و بلبل باشد.
کلام آخر
اغلب افرادی که دچار سوگیری شناختی نتیجه نگری می‌شوند دچار اشتباه در تصمیمات نهایی خود می‌شوند در حالی که تصمیم درست را می‌دانند. اما هر کدام از عوامل سوگیری شناختی نتیجه نگری باعث می‌شود که معامله‌گران بازارهای مالی چشم‌شان را به روی حقیقت های بازار ببندند و تصمیماتی نادرستی را بگیرند. قطع به یقین افرادی که عقلانی معاملات خود را انجام می‌دهند. بر اساس منطق تصمیم می‌گیرند تمام سوگیری‌ها را مطالعه کرده و راهکاری برای جلوگیری آنها پیدا می‌کنند.
در این مقاله درباره معنی سوگیری، تعریف سوگیری شناختی چیست، انواع سوگیری شناختی و انواع سوگیری در تصمیم گیری صحبت کردیم.
کالج تی بورس با برگزاری دوره‌های معامله‌گری حرفه‌ای در مشهد و سایر استان‌های کشور که این دوره‌ها شامل روانشناسی بازار نیز می‌شوند می‌تواند در آموزش حرفه‌ای بورس به شما کمک شایانی برساند.
کالج تی بورس از شما در مطالعه این مقاله نهایت تشکر را دارد.
موفق باشید.
مقالاتی که پیشنهاد می‌کنیم برای آموزش رایگان سرمایه گذاری مطالعه کنید
آیا می دانید کدام بازار مالی برای شما سودآورتر است؟
جهت دست‌یابی به جواب این سوال، در کارگاه‌های رایگان زیر شرکت کنید.
دیدگاهتان را بنویسید