اثر دامنه مجاز نوسانات بر بازار بورس
یکی از وظایف ناظر سازمان بورس کنترل نوسانات قیمتی سهام در بازار بورس است. یکی از راه‌هایی کنترل دامنه نوسان قیمتی به‌کارگیری قوانین و ابزارهایی محدودکننده است، در این مقاله به بررسی مزایا و معایب قوانین و ابزارهای محدودکننده می‌پردازیم و اثرات آن را بر روی سرمایه گذاری بررسی می‌کنیم.
دامنه نوسان مجاز:
در اکثر بازارهای بورس جهانی ازجمله بورس تهران دامنه مجاز نوسانی استفاده می‌شود. دامنه مجاز نوسانی به محدوده سقف و کف قیمتی که یک سهم در یک روز می‌تواند معامله شود گفته می‌شود. مقالات زیادی درباره مزایا و معایب دامنه نوسانی ارائه‌شده است و در این مقاله به اثر ربایش دامنه نوسانی می‌پردازیم.
بورس کاملاً یک بازار عادلانه است، فعالان بازار بورس یک کالا را خریدوفروش می‌کنند و قیمت این کالا توسط خریدارها و فروشنده‌ها تعیین می‌شود و قیمت بر دو عامل (عرضه) و (تقاضا) رشد و ریزش می‌کند. قانون‌گذاران و طراحان بازار بورس در حال تلاش برای از بین بردن معایبی هستند که باعث اختلال در عرضه و تقاضا می‌شود، که باعث نرسیدن قیمت به قیمت واقعی ذاتی سهام در بازار بورس می‌شود.
به قوانین که مانع از تبادل سهام بین خریدار و فروشنده می‌شود متوقف کننده خودکار می‌گویند مثال: (دامنه مجاز نوسانی، توقف معاملات و…) که در ادامه که در ادامه این قوانین را مورد برسی قرار می‌دهیم. یکی از قوانین که در بازارهایی مالی نوپا استفاده می‌شود نوسانات محدود قیمتی است؛ که برای کنترل نوسانات قیمتی سهام، جلوگیری از رشد و ریزش‌های شارپی و همچنین جلوگیری از تصمیمات هیجانی سرمایه‌گذاران استفاده می‌شود.
۱_ نوسانات و تأثیرات آن بر قیمت سهام
الزام بازار بورس رقابت آزاد است که عرضه و تقاضا باعث رسیدن قیمت واقعی سهام به ارزش واقعی می‌شود و برای این امر بازار بورس نباید هیچ‌گونه محدودیتی در برابر عرضه و تقاضا داشته باشد. ولی در بعضی از این بازارها قوانین برای حفظ منافع فعالان بازار در برابر نوسانات شدید قیمت قانون‌های وضع می‌کنند.
نوسان‌های شارپی قیمت سهام اکثراً به علت عدم تعادل در عرضه و تقاضا یا سفته‌بازی صورت می‌گیرد؛ به همین خاطر در بازارهایی که بازی‌گردان و ناظر بازار برای جهت دهی به قیمت‌ها وجود ندارد نوسانات شدید قیمت بیشتر رخ می‌دهد.
کشورهایی مانند تایوان، تایلند، استرالیا، مالزی، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، کره، ژاپن، و ایران قوانینی برای جلوگیری از نوسانات بیش‌ازحد و کاهش ضرر فعالان بازار در تصمیم‌های احساسی و هیجانی قانون دامنه مجاز نوسان وضع کرده‌اند.
قانون بازه مجاز نوسانات فقط مختص به بازار بورس سهام نمی‌شود در بازارهایی دیگر هم این محدودیت اعمال‌شده است. بازه نوسان مجاز به این شکل است که قسمت هر سهم در هرروز کاری مجاز به نوسان در یک بازه مشخص‌شده است. بازار بورس تهران از سال ۱۳۸۷ قانون نوسانات مجاز را اجرای کرد. این قانون داری فواید و مضراتی گوناگونی هست که در ادامه به آنها اشاره می‌شود. فواید و مضرات قانون محدودیت نوسانات به ۴ دسته تقسیم می‌شوند.
مزایای محدودیت دامنه نوسان قیمت سهام:
نوسانات بیش‌ازحد در بازه زمانی مشخص‌شده: (نوسانات ۲۰% و ۵۰%)
زمانی که قیمت سهام زودتر از بازه زمانی مشخص‌شده به این نوسانات دست پیدا می‌کند معاملات متوقف می‌شود تا سهامداران و سرمایه‌گذاران فرصتی داشته باشند تا به قیمت و ارزش واقعی سهام فکر کنند.
جلوگیری از سفته‌بازی در قیمت سهام:
محدودیت نوسان مانع افرادی می‌شود که سرمایه زیادی در اختیار دارد و با جابه‌جا کردن عرضه و تقاضا باعث تغییر روند قیمتی در بازه زمانی موردنظرشان می‌شوند.
کاهش نوسانات بیش‌ازحد در بازار:
همان‌طور که گفته شد با اجرای قانون دامنه مجاز نوسان قیمتی، نوسانات محدودشده و بیش‌ازحد رشد و ریزش نمی‌کند و باعث جلوگیری از بروز تغییرات ناگهانی در قسمت می‌شود و درنتیجه ثبات قیمتی افزایش میابد.
معایب محدودیت دامنه نوسان قیمت سهام:
۱- طولانی بودن رسیدن قیمت سهام به ارزش ذاتی:
قیمت سهام نمی‌تواند در همان روزی که اطلاعات مهمی در بازار انتشار می‌دهد به ارزش واقعی خود برسد. در بازار بورس و اوراق بهادادر تهران برای رفع این مشکل با افشای اطلاعات با اهمیت ناظر بازار معاملات سهام را متوقف می‌کند. نسبت به اهمیت این اطلاعات که به دو دسته گروه (الف) و گروه (ب) تقسیم می‌شوند بازه زمانی مختلفی این توقف ادامه دارد.
حتما بخوانید: افشای اطلاعات با اهمیت الف و ب چیست؟
۲- دخالت در معامله:
محدوده مجاز نوسان قیمت سهام مانع رسیدن قیمت واقعی سهام در روز معاملاتی می‌شود.
۳- اثر ربایش:
اثر ربایش به حالتی گفته می‌شود که سهم وارد روندی می‌شود و علت محدود بودن نوسان مانع آزاد بودن قیمت سهام می‌شود و قیمت سهام مانند آهنربا جذب به روند و به یک نقطه تمایل پیدا می‌کند. اثر ربایش باعث می‌شود که قیمت به محدوده ای گرایش پیدا کند و هرچقدر قیمت به آن محدوده نزدیکتر شود سرعت گرایش قیمتی به آن محدوده بیشتر می‌شود.
مطالعات زیادی درباره دلیل به وجود آمدن اثر ربایش شده است که این ۲ دلیل برای آن مطرح شده است:
- اولین دلیل نگرانی از کاهش نقد شوندگی سهام با رسیدن به حد دامنه مجاز نوسان است.
- دومین عامل تأثیرگذار براثر ربایش تأثیر روانی دامنه مجاز نوسانی بر معاملات است که با رسیدن قیمت به حد مجاز نوسان باعث سرعت گرفتن حرکت قیمتی به حد مجاز در روزهایی پیش رو می‌شود (صف خرید متوالی و صف فروش متوالی).
اصطلاحات و کاربرد آن در بازه مجاز نوسان
متوقف کننده‌های خودکار:
متوقف کننده خودکار از مهندسی برق برگرفته‌شده است این نوع کلیدها در یک مسیر از مدار قرار می‌گیرند و زمانی که جریان الکتریکی بیش‌ازحد تعریف‌شده برای کلید از مسیر عبور کند بصورت خودکار کل جریان مسیر را قطع می‌کند (فیوز برق).
در بازار مالی بورس از متوقف کننده‌های خودکار برای جلوگیری از رفتارهایی شتاب‌زده فعالان بازار که ممکن است به ورشکستگی بازار منجر شود استفاده می‌شود که در جلوگیری از بروز اثر ربایش نقش دارد. بیشتر بازارهای مالی که نظرات بروی آنها اعمال می‌شود برای جلوگیری از تغییرات ناگهانی و غیراصولی قوانینی وضع‌شده که در مواقع تغییرات شدید این قوانین اجرا می‌شود و به‌صورت خودکار جریان معاملات متوقف می‌شود.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای متوقف کننده‌ها این است که در زمان انتشار اطلاعات فرصت این را فراهم می‌کند که اطلاعات به‌صورت کامل پخش شود و اینکه سهامداران بتوانند تصمیمات درستی بگیرند.
دو نوع متوقف کننده خودکار داریم:
- توقف معاملات
توقف معاملات برای جلوگیری از تصمیمات هیجانی سرمایه گذران در قبال اطلاعات جدید این فرصت را به افراد می‌دهد که فرصت تجزیه و تحلیل را داشته باشند و از طریق سفارش‌ها که بعد از افشای اطلاعات ثبت می‌کنند قیمت سهام را به قیمت واقعی نزدیک کنند. ناظر بازار به دلیل حفظ منافع سرمایه گذاران و حفظ ثبات و نظم بازار در برابر تأثیرات اطلاعات بر قیمت سهام این قوانین را اعمال می‌کند.
- حد نوسان قیمت سهام
دامنه و نوسان قیمت پایین‌ترین یا بالاترین قیمتی است که در آن دامنه طی یک یا چند جلسه رسمی قیمت معاملات بورس می‌تواند نوسان داشته باشد (آیین‌نامه معاملات در شرکت بورس تهران مصوب کمیسیون فرعی شورای عالی بورس و اوراق بهادار،۱۳۸۵/۱۱/۲)
حد نوسان قیمت سهام دو ویژگی دارد که باعث کنترل نوسان قیمت سهام می‌شود که عبارت‌اند از:
ایجاد محدودیت قانونی در تغییر قیمت سهام و ایجاد فرصت زمانی برای ارزیابی مجدد و منطقی سهام. ظاهراً حد نوسان قیمت که از سقوط قیمت‌ها جلوگیری می‌کند مانع از نوسان‌های شدید قیمت می‌شود و دوره زمانی را برای بازنگری و ارزیابی مجدد فراهم می‌سازد. تأثیر این ویژگی‌ها در مواقعی که بازار دچار آشفتگی شده کاملاً واضح است. در شرایط آشفتگی بازار معمولاً سرمایه‌گذاران تحت تأثیر جو بازار قرارگرفته و تصمیمات عجولانه و غیرعقلانی می‌گیرند و عکس‌العمل بیش‌ازحد نشان می‌دهند. انجام به این تصمیمات عجولانه میان سرمایه‌گذاران حقیقی بیشتر بوده و احتمال زیان افراد حقیقی در زمان آشفتگی بسیار بالا بوده
در بورس‌های توسعه‌یافته بیشتر از توقف معاملات استفاده می‌شود. بورس سهام در ایالات‌متحده توقف معاملات را به حد نوسان قیمتی ترجیح می‌دهد. علاوه بر ایلات متحد امریکا بورس‌های سهم ایتالیا و کانادا و آلمان و انگلیس و …نیز از توقف معاملات را نسبت به حد نوسان ترجیح می‌دهند. متوقف کننده‌های خودکار دو کارکرد اساسی دارند:
-ایجاد وقفه زمانی: متوقف کننده‌های خودکار با ایجاد وقفه زمانی امکان ارزیابی شرایط و اخبار جدید را فراهم نموده و منجر به کاهش رفتار غیرمنطقی تصمیمات عجولانه سرمایه‌گذاران می‌شود.
-از بین بردن توهم نقدینگی: از طریق شکل دادن به این واقعیت اقتصادی که بازار ظرفیت محدودی برای جذب حجم زیادی از پول دارد توهم نقدینگی را از بین می‌برند. به‌این‌ترتیب، برخی فعالان بازار که سیاست جسورانه دارند درمی‌یابند که فروش حجم زیادی از سهام در مدت‌زمان کوتاه بسیار دشوار خواهد بود.
مقایسه حد نوسان با توقف معاملات
گرچه هم توقف و هم حد نوسان جزو متوقف کننده‌های خودکار محسوب می‌شوند، اما از چند نظر باهم تفاوت دارند:
- با توجه به اینکه توقف معاملات بیانگر جلوگیری از انجام معامله یک دارایی (سهام) در یک‌زمان مشخص است، درحالی‌که حد نوسان قیمت محدودیتی است که نوسانات روزانه قیمت سهام را در برمی‌گیرد. (از پایان روز معاملاتی قبل مشخص‌شده است)
- توقف معاملات در یک محدوده زمانی و به‌صورت مقطعی عمل می‌کند و پس‌ازاینکه توقف معامله یک سهم پایان می‌یابد قیمت سهام صرفاً به‌وسیله بازار تعیین می‌شود؛ اما در روش حد نوسان قیمت انجام معاملات با شرط نوسان در محدوده از بیش تعیین امکان‌پذیر است و به معامله گران اجازه داده می‌شود تا معاملات در آن محدوده ادامه داشته باشد، اما توقف معاملات حق معامله را از معامله گران می‌گیرد.
- توقف معاملات در شرایط خاصی اجرا می‌شود و تشخیص این شرایط در اغلب موارد بر عهده مسئولان بورس است و به‌طور خودکار یا طبق انتظار اعمال نمی‌شود؛ یعنی استفاده از این ابزار در اختیار مقامات مسئول بورس گذاشته می‌شود در شرایط خاص اعمال شود، اما استفاده از حد مجاز نوسان قیمت به‌صورت خودکار و شرطی انجام می‌شود.
- دامنه مجاز نوسان در کشورهایی که از این سیستم استفاده می‌کنند بنا به شرایط اقتصادی و بازار مختلف است. در جدول زیر دامنه مجاز نوسان بورس سهام برخی کشورها را ذکرشده است:
اولین بار حد نوسان قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران از اوایل سال ۱۳۷۸ و به دلیل نوسان‌های شدید قیمت سهام به کار گرفته شد. در آن زمان دامنه شکل منظم و ساختاریافته‌ای نداشت و اغلب بر اساس تشخیص دبیر کل بورس اوراق بهادار یا شورای بورس تعیین می‌گردید. در سال ۱۳۸۰ استفاده از حد نوسان قیمت سهام ابعاد تازه‌تری یافت. در ساختار جدید از معیار نسبت قیمت به درآمد هر سهم (سود هر سهم/قیمت) برای اعمال محدودیت‌ها استفاده شد و حد نوسان‌های یک‌درصدی ۲.۵ و ۵ درصدی برای سهام مختلف به کار گرفته شد.
پس از مدتی مسئولان بورس اوراق بهادار تهران به دلیل انجام معاملات اغلب سهام در کف یا سقف قیمت‌های روزانه و تشکیل صف‌های طولانی خرید یا فروش سهام تصمیم به گسترش دامنه‌های نوسان گرفتند تا اینکه درنهایت از تاریخ ۱۳۸۲/۳/۷ حد نوسان تمام سهام پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران به ۵ درصد تغییر یافت. پس‌ازاین سال از حد نوسان‌های ۳،۲،۵ و ۴ درصدی در بورس اوراق بهادار تهران استفاده شد.
در جدول زیر تاریخچه دامنه مجاز نوسان را در بورس اوراق بهادار تهران نشان می‌دهد:
تأثیر حجم مبنا و دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار تهران
برخی معتقدند که افزایش دامنه نوسان باعث افزایش نوسان بازار سهام، افزایش بازدهی، روان شدن معاملات و افزایش نقد شوندگی بازار می‌شود. عده‌ای نیز معتقدند افزایش دامنه نوسان به‌عنوان یک محدودیت اثری بر ویژگی‌های فوق ندارد. حجم‌مبنا نیز یکی از ابزارهای کنترلی در بازار بورس تهران است که از نوسان‌های زیاد در بازار جلوگیری می‌کند و تلاطم‌های قیمتی را کاهش می‌دهد. منظور از حجم‌مبنا تعداد سهامی که باید به این اندازه معامله شود تا کل تغییرات قیمتی آن روز در قیمت پایانی لحاظ گردد.
حتما بخوانید: حجم مبنا چیست؟
پاسخی بگذارید