بعد از شکل‌گیری بازار سرمایه و باز کردن جای خود در میان بازارهای مطرح برای جذب نقدینگی و تأمین مالی در ایران، ابزارها و نهادهای مالی نوینی نیز برای فعالیت و عرضه تحت لوای بازار سرمایه معرفی و مشغول به کار شدند. ابزاری نظیر اوراق بدهی و اجاره، نهادهایی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تأمین سرمایه‌ها، مثال‌های بارزی در مقوله گسترش روزافزون بازار بورس اوراق بهادار هستند. بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی در سال ۸۴، تمامی نهادهای مالی شامل، شرکت‌های کارگزاری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های هلدینگ و سرمایه‌گذاری، مؤسسات رتبه‌بندی، مشاور سرمایه‌گذاری، ارزش‌گذاری و غیره، توانستند تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار تهران، فعالیت خویش را آغاز نمودند. اعطای مجوز به این نهادها و تصدی برخی سمت‌ها در این نهادها، موضوعی بوده که مقررات محکمی برای آن‌ها وضع‌شده است و برای هرکدام از آن‌ها شرایط، ضوابط و گواهینامه‌هایی تعریف‌شده است. در حال حاضر ۷ گواهینامه در بازار اوراق بهادار تعریف‌شده که سرفصل‌های موردنیاز آن‌ها به تصویب هیئت‌مدیره سازمان رسیده و در حال اجراست.

گواهینامه‌های هفتگانه سازمان بورس و اوراق بهادار شامل موارد زیر هستند:

1. گواهینامه اصول بازار سرمایه
2. گواهینامه معامله‌گری بازار سرمایه
3. گواهینامه مدیریت نهادهای بازار سرمایه
4. گواهینامه کارشناسی عرضه و پذیرش
5. گواهینامه تحلیلگری بازار سرمایه
6. گواهینامه مدیریت سبد اوراق بهادار
7. گواهینامه ارزشیابی اوراق بهادار

با داشتن هرکدام از گواهینامه‌های مذکور که برخی پیش‌نیاز دیگری هستند، می‌توانید در نهادهای مالی بازار سرمایه مشغول بکار شده و یا نهاد مالی خودتان را تأسیس نمایید. مباحث و تخصص‌های موردنیاز هرکدام را، جداگانه بررسی می‌کنیم.

۱- ‌‌گواهینامه اصول بازار سرمایه

اولین مرحله پانهادن به دنیای نهادهای مالی و تصدی جایگاه‌های مهم این رشته، اخذ گواهینامه اصول بازار سرمایه است. برای اخذ این مدرک بازار سرمایه، تنها پیش‌نیاز، داشتن مدرک کارشناسی یا بالاتر از مراکز آموزشی عالی معتبر و مورد تأیید وزارت علوم و یا معادل آن‌ها است. با رعایت این پیش‌نیاز و تسلط بر سرفصل‌های آزمون اصول بازار سرمایه می‌توانید در این آزمون قبول‌شده و گواهینامه را اخذ نمایید.

سرفصل‌های این آزمون عبارت است از:

• فهم صورت های مالی
• مقدمات بازارها، ابزارها و نهادهای مالی
• مقدمات امور مالی شرکت
• مقدماتی بر اقتصاد
• روش‌های کمی مقدماتی
• اصول بازار سرمایه و اخلاق اسلامی
• مقررات اصول بازار سرمایه (قوانین تجارت و بازار سرمایه)

این آزمون با کنکور سراسری متفاوت است و حدنصاب قبولی دارد، یعنی نمی‌توانید با کسب نمره بالا در یک درس، درس دیگری را پاسخ ندهید. حدالنصاب قبولی، کسب حداقل ۳۵درصد هر درس و داشتن نمره کل بالای ۵۰ درصد است. با اخذ این مدرک بازار سرمایه، می‌توانید مجوزهای سبد گردانی، مشاور سرمایه‌گذاری، پردازش اطلاعات مالی، مدیر پذیرش، صندوق سرمایه‌گذاری و … را از سازمان بورس دریافت نمایید که برخی از این مجوزها علاوه بر داشتن مدرک اصول بازار سرمایه، می‌بایست سابقه کاری مرتبط با ارائه بیمه داشته باشید. گواهینامه اصول بازار سرمایه پیش‌نیاز سایر گواهینامه‌های حرفه‌ای سازمان بورس اوراق بهادار است و بعد از قبولی در آزمون اصول، می‌توانید برای آزمون‌های بعدی اقدام به ثبت‌نام نمایید.

۲- گواهینامه معامله‌گری بازار سرمایه

بعد از گرفتن گواهینامه اصول بازار سرمایه، اخذ گواهینامه معامله‌گری در اولویت است. با داشتن گواهینامه معامله‌گری که از آزمون اصول بازار سرمایه اندکی راحت‌تر است به‌واسطه کمتر شدن مباحث آزمون و فقط  آشنایی با قوانین سازمان بورس را شامل می‌شود می‌توان به‌راحتی در نهادهای مالی مشغول به کار شد. برای قبولی در این آزمون نیازمند تسلط کامل به مقررات معامله‌گری بازار سرمایه است که شامل ۶۲ دستورالعمل، قانون تجارت و قانون بورس اوراق بهادار ایران می‌باشد.

برخی از مقرراتی که در این آزمون معامله گری بازار سرمایه باید به آن مسلط باشید عبارت است از:

• قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران
• قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی
• مقررات عضویت در کانون نهادها و کارگزاران
• دستورالعمل شناسایی مشتریان
• دستورالعمل نحوه معاملات وکالتی
• دستورالعمل تسویه و پایاپای معاملات بورس کالا
• دستورالعمل فعالیت بازار گردانی در بازار بورس اوراق بهادار
• دستورالعمل نحوه گزارش دهی دارندگان اطلاعات نهانی
• دستورالعمل انتشارات اطلاعات معاملات توسط بورس کالا
• دستورالعمل رینگ صادراتی بورس کالا
• ضوابط اجرایی بازار جبرانی
• دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله سهام در بورس اوراق بهادار
• دستورالعمل اجرایی دریافت سفارش‌های تلفنی

این آزمون هم همانند آزمون اصول بازار سرمایه با کنکور سراسری متفاوت است و حدنصاب قبولی دارد؛ یعنی حتماً باید ۴۰ درصد سؤالات پاسخ داده شوند تا گواهینامه به معامله‌گر داده شود. با اخذ مدرک نیز می‌توان مجوزهای سبد گردانی مشاور، سرمایه‌گذاری، پردازش اطلاعات مالی، مدیر پذیرش، صندوق سرمایه‌گذاری و غیره را از سازمان بورس دریافت نمایید که داشتن این گواهینامه نسبت به اصول بازار سرمایه باعث می‌شود نیاز به سابقه کار کمتر و یا حذف شود.

حتما بخوانید: سبدگردانی چیست و چه اصول و قوانینی دارد؟

ولی کاربرد اصلی مدرک معامله‌گری بازار سرمایه، مشغول به کار شدن به‌عنوان معامله‌گر در کارگزاری ها، شرکت‌های سبد گردانی و تأمین مالی ‌هاست که هرکدام از رشته‌ها می‌تواند متفاوت باشد. مثلاً معامله‌گری اوراق تأمین مالی، معامله‌گر کالا و معامله‌گر معاملات مشتقه مبتنی بر کالا ازجمله سمت‌هایی است که با داشتن این مدرک به‌راحتی در دسترس خواهند بود.

۳- گواهینامه مدیریت نهادهای بازار سرمایه

همان‌طور که از اسم گواهینامه مدیریت نهادهای بازار سرمایه مشخص است برای تصدی سمت مدیریت نهادهای بازار سرمایه یا همان نهادهای مالی نیازمند داشتن این گواهینامه هستید. اخذ گواهینامه که پیش‌نیاز آن داشتن مدرک اصول بازار سرمایه هست، می‌بایست اصول راهبری شرکتی و نیز مقررات مدیریت نهادهای بازار سرمایه را کاملاً تسلط داشته و احاطه کامل بر آن داشته باشید. اصول راهبری شرکتی شامل بخش‌هایی نظیر: تشریح چارچوب راهبری شرکتی اثربخش، تشریح حقوق سهامداران و برخورد برابر با آن‌ها و کارکرد مالکیتی کلیدی، تشریح افشا و شفافیت مقایسه انواع شخصیت‌های حقوقی تجاری و تشریح تضاد منافع موجود در هر یک و غیره می‌باشد. مقرراتی که باید بر آن تسلط کامل داشته باشید علاوه بر مقرراتی است که در آزمون اصول و معامله‌گری در رابطه با آن‌ها صحبت شد برخی قوانین دیگر به آن اضافه‌شده شامل قوانین تصفیه امور شرکت‌ها، قانون تجارت در مورد ضمانت، قانون صدور چک، قانون تجارت الکترونیک، قانون مالیات مستقیم، قوانین مبارزه با پول‌شویی، قوانین مالیات بر ارزش‌افزوده، دستورالعمل تبلیغاتی شرکت‌های کارگزاری، دستورالعمل تأیید صلاحیت حرفه‌ای مدیران نهادهای مالی، دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در بورس، دستورالعمل کنترل‌های داخلی شرکت‌های کارگزاری می‌باشد. همانند سایر آزمون‌ها این آزمون نیز دارای حدنصاب قبولی ۴۰ از ۱۰۰ برای اصول راهبری و ۵۰ از صد هستند برای مقررات است.

۴- گواهینامه کارشناسی عرضه و پذیرش

همه کارگزاری ها باید کارکنان کارآزموده و مجرب در زمینه‌های مختلف را به‌کارگیرند. پذیرش، ثبت‌نام، احراز هویت و پاسخگویی به مشتریان نیز به‌عنوان خط مقدم و ویترین شرکت کارگزاری یا هر نهاد مالی دیگر، به عهده کارشناسان عرضه و پذیرش است. برای تصدی این سمت باید با تسلط بر قوانین موردنیاز و آیین‌نامه‌های مربوطه که همان قوانین عرضه و پذیرش هستند،، اقدام به اخذ این گواهینامه نمایید. داشتن گواهینامه اصول بازار سرمایه، پیش‌نیاز شرکت در آزمون کارشناسی عرضه و پذیرش است که اگر فارغ‌التحصیل رشته‌های مالی با معدل بالای ۱۵ باشید این پیش‌نیاز حذف می‌شود. مهارت‌های موردنیاز در این شغل، آشنایی با ابزارها و نهادهای مالی بازار سرمایه، توانایی کار با سیستم اتوماسیون و مالی کارگزاری ها و آشنایی با قوانین، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های بازار سرمایه است و رشته‌های تحصیلی اقتصاد، مالی و حسابداری از اولویت جذب برخوردار هستند.

۵- گواهینامه تحلیلگری بازار سرمایه

سخت‌ترین و درعین‌حال معتبرترین گواهینامه بازار سرمایه، تحلیلگری است که با گستردگی و احاطه بر موضوعات ضروری و تخصصی بازار سرمایه، دارنده آن را، شخصی متبحر در علوم مالی و اقتصادی نشان می‌دهد. مجوزهای سبد گردانی، مشاور سرمایه‌گذاری، پردازش اطلاعات مالی، صندوق سرمایه‌گذاری و … با داشتن این گواهینامه به‌راحتی قابل اخذ است و سمت‌های بالا نظیر مدیریت این نهادها در انتظار دارندگان مدرک تحلیلگری بازار سرمایه است. برای قبولی در آزمون با رعایت پیش‌نیازهای داشتن گواهینامه اصول بازار سرمایه ، باید در زمینه‌های زیر تسلط کافی داشته باشید:

• زبان تخصصی مالی
• مباحث پیشرفته تحلیل و فهم صورت های مالی
• مباحث پیشرفته روش‌های کمی
• مباحث پیشرفته امور مالی
• مباحث پیشرفته سرمایه‌گذاری
• مباحث پیشرفته اقتصاد خرد و کلان
• مباحث پیشرفته ارزش‌گذاری سهام
• قوانین و آیین‌نامه‌های مربوطه

برای این آزمون هم حدنصاب قبولی ۵۰ از ۱۰۰ در نظر گرفته‌شده و معافیت‌هایی برای دارندگان مدارک دکتری و یا CFA وجود دارد.

۶- گواهینامه مدیریت سبد اوراق بهادار

بعد از اخذ گواهینامه حرفه‌ای تحلیلگری بازار سرمایه، تنها دو گواهینامه بالاتر دیگر وجود دارد که مدیریت سبد اوراق بهادار یکی از آن‌هاست. داشتن مدرک مدیریت سبد اوراق بهادار به‌منزله قرارگیری در طیف گسترده‌ای از متقاضیان شما و تخصصتان. سمت‌های عالی در شرکت‌های سرمایه‌گذاری، هولدینگ‌ها، تولیدی‌ها و نیز شرکت‌های بهره‌ور از بازار سرمایه بخشی از بازار کار دارنده این گواهینامه است. درواقع هر فعال بازار سرمایه به نحوی می‌تواند متقاضی خدمات و تخصص دارندگان گواهینامه تحلیلگری بازار سرمایه باشند. .مدیریت سبد اوراق بهادار بامهارت یافتن فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری بازار سرمایه و نیز با برقراری ارتباط خوب با مدیران سایر بخش‌های نهاد مالی می‌تواند محدودیت‌ها و خواسته‌های آن‌ها را به بهترین نحو پاسخ دهد. این شغل به خاطر ماهیت اهرم کردن سرمایه دیگران، از پردرآمدترین مشاغل بازار سرمایه است و فعالان این حوزه به‌راحتی می‌توانند در حیطۀ شغلی خویش جابجا شوند. موفقیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری به میزان زیادی به متصدی این جایگاه بستگی دارد. موارد امتحانی این آزمون شامل آشنایی با قوانین، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های بازار سرمایه، آشنایی با تحلیل بنیادی و تحلیل تکنیکال و ارزش‌گذاری ابزارهای مالی، تدوین بیانیه سرمایه‌گذاری و محاسبه ریسک و بازده و ارزیابی عملکرد تخصیص دارایی و انتخاب سهام و بهینه‌سازی پرتفوی است.

۷- گواهینامه ارزشیابی اوراق بهادار

آخرین مرحله اخذ گواهینامه‌های حرفه‌ای بازار سرمایه، ارزشیابی اوراق بهادار است که می‌توان آن را بالاترین مدرک نام نهاد که برای رسیدن به این گواهینامه، طبق پیش‌نیازهای آزمون، تمامی علوم موردنیاز را مطالعه کرده و تسلط پیداکرده‌اید. احاطه بر روش‌های ارزش‌گذاری سهام، شامل مدل‌های مختلف “جریان نقد آزاد (FCFF / FCFE)، ضریب فزاینده و سود انباشته” و ارزش‌گذاری اوراق بهادار ثابت مثل اوراق قرضه با پشتوانه رهنی، ارزش‌گذاری قراردادهای مشتقه (آتی و اختیار معامله)، ضامن قبولی در این آزمون است.

حتما بخوانید: مؤسسات رتبه بندی چیست و چه وظایفی دارند؟

دارنده این گواهینامه قادر به انجام پروژه‌های ارزش‌گذاری شخصی و یا برای نهاد‌های مالی است که این کار می‌تواند در مجموعه شرکت ارزش‌گذاری یا خدمات کارگزاری و تأمین سرمایه انجام شود.

سخن پایانی:

با توجه به سهولت فعالیت در بازار، امکان فعالیت برای همگان فراهم است ولی همچون سایر رشته‌ها، برای حرفه‌ای شدن فضا و خدمات متقاضیان این بازار، سازمان بورس اوراق بهادار و شورای عالی بورس به‌عنوان ارکان بازار سرمایه، به‌درستی خلأ نظارت، فعالیت و آموزش این حوزه را پیش‌بینی نموده و این سری گواهینامه‌های حرفه‌ای بازار سرمایه را معرفی کرده است. افرادی که به‌صورت تخصصی و حرفه‌ای، خواهان فعالیت در این بازار هستند باید با گذراندن دوره‌های آموزشی لازم و شرکت آزمون های بازار سرمایه، اقدام به دریافت این گواهینامه‌ها نمایند. برای اطلاعات بیشتر از سرفصل‌ها، زمان و نحوه ثبت‌نام در آزمون‌ها می‌توانید به سایت سازمان بورس با نشانی icmc.seo.ir مراجعه نمایید.